Maliasili – kama vile maji, ardhi, hewa safi, mimea na wanyama – ni hazina kubwa ambayo Mwenyezi Mungu (S.W) amemkabidhi mwanadamu. Katika Uislamu, dhana ya kuhifadhi mazingira na maliasili inajikita katika msingi wa ukhalifa (Uwakilishi), ambapo binadamu anapewa jukumu la kuwa msimamizi, si mharibifu, wa ardhi. Mtazamo huu wa Kiislamu unasisitiza kwamba rasilimali zote zinamilikiwa na Mwenyezi Mungu, na sisi tunapewa tu dhamana ya kuzisimamia kwa haki na busara.

1. Dhana ya Ukhalifa na Uwajibikaji

Qur'an Tukufu inasema: {Yeye ndiye aliyekuumbeni kutoka udongo, na akakuwekeni huko (duniani) ili muistawishe} (Qur’an 11:61). Aya hii inamweka binadamu kama Khalifa (Mwakilishi au Msimamizi) wa Mwenyezi Mungu duniani. Jukumu hili linamaanisha:

Matumizi ya Haki: Ni lazima kutumia maliasili kwa njia inayofaa, bila kufuja au kuzitumia kupita kiasi. Uislamu unapiga marufuku israf (ufujaji/upotevu), hata katika matumizi ya maji (hata wakati wa kutawadha).

Kutofanya Uharibifu (Ufisadi): Uislamu unakataza vikali kufanya uharibifu duniani. Qur’an inasema: {Wala msifanye uharibifu katika ardhi baada ya kurekebishwa} (Qur’an 7:56). Kuharibu misitu, kuchafua mito, au kuangamiza viumbe ni fasadi (uharibifu) unaopingana na mafundisho ya dini.

2. Msisitizo Katika Kuhifadhi Rasilimali Maalum

A. Maji (Rasilimali ya Msingi wa Maisha)

Mtume Muhammad (S.A.W.) alihimiza utunzaji wa maji. Alifundisha kuwa, "Msiifanye maji yaliyotuama kuwa machafu kwa kuyakojolea kisha kuyatumia." (Hadithi). Hili linaonyesha umuhimu wa kulinda vyanzo vya maji na usafi wake kwa matumizi ya wote.

B. Mazingira na Mimea

Mtume (SAW) alisisitiza sana juu ya upandaji miti, akisema: "Hapana Mwislamu anayepanda mti au anayelima mmea kisha ndege au binadamu au mnyama akala, isipokuwa atapata thawabu." (Hadithi). Hili linathibitisha kuwa upandaji miti na kuhifadhi ardhi ni ibada inayopelekea thawabu zinazoendelea (Sadaqa Jariyah).

C. Haki ya Viumbe Vyote

Uislamu hauoni uhifadhi wa maliasili kama suala la kibinadamu tu, bali unaweka haki kwa viumbe vyote. Mtume (SAW) alikataza kuwatesa wanyama na kusisitiza ulinzi wa maisha ya wanyama. Maliasili inapaswa kuhifadhiwa ili viumbe vingine navyo viweze kunufaika.

3. Jukumu la Vizazi Vijavyo

Mtazamo wa Kiislamu wa kuhifadhi unajumuisha uendelevu. Binadamu hana haki ya kutumia rasilimali zote na kuacha chochote kwa vizazi vijavyo. Inasisitizwa kwamba rasilimali za sasa zisimamiwe kwa njia ambayo inahakikisha upatikanaji wa rasilimali hizo kwa vizazi vijavyo. Hii ni dhihirisho la uadilifu katika kutumia utajiri wa dunia.

4. Changamoto za Uharibifu wa Maliasili na Athari Zake kwa Mtu Binafsi na Jamii

Maliasili ndiyo msingi wa uhai wa binadamu na maendeleo ya jamii. Hata hivyo, kutokana na shughuli za binadamu, ongezeko la idadi ya watu, na uchumi unaoendeshwa na matumizi makubwa, maliasili inaharibika kwa kasi ya kutisha. Uharibifu huu wa maliasili (kama vile misitu, ardhi, na maji safi) unaleta changamoto kubwa na athari za moja kwa moja na zisizo za moja kwa moja kwa kila mtu na kwa jamii nzima.

* Changamoto Kuu zinazosababishwa na Uharibifu

Uharibifu wa maliasili unajidhihirisha kupitia changamoto kadhaa za msingi:

• Upungufu wa Maji Safi: Uchafuzi wa vyanzo vya maji na ukataji miti (unaosababisha ukame) hupunguza upatikanaji wa maji ya kunywa na kwa ajili ya kilimo.
• Kupoteza Bioanuwai (Biodiversity): Uharibifu wa misitu na mazingira asilia unahatarisha maisha ya mimea na wanyama wengi, jambo linalovuruga usawa wa kiikolojia.
• Kuharibika kwa Ardhi (Ujangili na Mmiminiko): Ukataji miti na kilimo kisichofaa husababisha mmomonyoko wa udongo, na hivyo kupunguza uwezo wa ardhi kuzalisha chakula.
• Mabadiliko ya Hali ya Hewa: Uharibifu wa misitu (ambayo inanyonya kaboni) na uchafuzi wa viwanda huongeza gesi chafu, na hivyo kusababisha ukame, mafuriko, na ongezeko la joto.

** Athari za Moja kwa Moja kwa Mtu Binafsi

Uharibifu wa maliasili huathiri afya na ustawi wa mtu mmoja mmoja:

• Afya Mbaya: Umetesaji na uchafuzi wa hewa husababisha magonjwa ya mfumo wa upumuaji (kama pumu). Uchafuzi wa maji huleta magonjwa ya tumbo na kipindupindu.
• Uhaba wa Chakula na Lishe Duni: Kupungua kwa rutuba ya ardhi na upotevu wa bioanuwai kunamaanisha upungufu wa mazao. Hii hupelekea uhaba wa chakula na hivyo utapiamlo, hasa kwa watoto.
• Mapato Kufifia: Watu wanaotegemea moja kwa moja maliasili (kama wakulima, wavuvi, na wafugaji) hupoteza vyanzo vyao vya mapato kutokana na uharibifu wa ardhi au kupungua kwa samaki.

*** Athari kwa Jamii na Uchumi wa Nchi

Maliasili inayoharibika inavuruga mfumo mzima wa kijamii na kiuchumi wa nchi:

• Migogoro na Ukimbizi: Kupungua kwa rasilimali muhimu kama maji na ardhi yenye rutuba husababisha ushindani mkali na migogoro kati ya jamii, mfano migogoro kati ya wakulima na wafugaji. Migogoro hii mara nyingi husababisha ukimbizi wa ndani.
• Kuporomoka kwa Uchumi: Nchi nyingi za Afrika hutegemea rasilimali zao asilia (kilimo, utalii, madini). Uharibifu wa rasilimali hizi, kwa mfano kuharibika kwa misitu kunakotishia utalii wa wanyamapori, hupunguza mapato ya serikali na kuzorotesha maendeleo.
• Kizazi cha Baadaye Kuteseka: Uharibifu wa leo unamaanisha kupunguza fursa na utajiri kwa vizazi vijavyo. Hii inakinzana na dhana ya maendeleo endelevu na inaleta mzigo wa kifedha na kimazingira.
• Ulegevu wa Kijamii: Wakati jamii inakabiliwa na uhaba na migogoro, miundo ya kijamii na utamaduni wa ushirikiano hulegea, na vurugu na hofu huongezeka.

Hitimisho:

Kwa mtazamo wa Uislamu, kuhifadhi maliasili si chaguo au shughuli ya kiikolojia tu, bali ni wajibu wa kidini na kimaadili. Kila mwislamu anatakiwa kushiriki katika kulinda mazingira na rasilimali za nchi yake, akitambua kwamba kufanya hivyo ni ibada na ni njia ya kutekeleza dhamana ya ukhalifa aliyokabidhiwa na Muumba wake. Kwa kufanya hivi, tunahakikisha si tu afya ya dunia yetu ya sasa, bali pia ustawi wa vizazi vijavyo.

Uharibifu wa maliasili ni janga la polepole lenye athari za ghafla. Ili kukabiliana na changamoto hizi, ni lazima jamii zifanye mabadiliko makubwa katika njia za uzalishaji, matumizi, na mitazamo yao kuhusu mazingira. Tunahitaji kuimarisha elimu ya mazingira, kutekeleza sheria za uhifadhi, na kusaidia jamii zinazoathirika kujenga utulivu na uwezo wa kustahimili mabadiliko ya mazingira.